Όταν ένα ζευγάρι προσπαθεί 2-3 φορές την εβδομάδα για ένα έτος και δεν επιτυγχάνεται εγκυμοσύνη, τότε μιλούμε για υπογονιμότητα.
Η κύηση είναι αποτέλεσμα πολλών παραμέτρων. Την κατάλληλη ημέρα η γυναίκα πρέπει να απελευθερώσει ένα ωάριο (ωορρηξία) και αυτό να ταξιδέψει μέσα από τη σάλπιγγα προς τη μήτρα. Από τον άνδρα χρειάζεται να έχουμε καλή ποσότητα και ποιότητα σπέρματος μέσα στη μήτρα μετά απο επαφή, να γίνει γονιμοποίηση και το ενδομήτριο να είναι κατάλληλο για να εμφυτευτεί το έμβρυο.
Τα προβλήματα της υπογονιμότητας οφείλονται κατά το 1/3 στον άνδρα, κατά το 1/3 στη γυναίκα και κατά το υπόλοιπο 1/3 σε συνδυασμό αιτιών και από τους δύο ή σε άγνωστους παράγοντες.
Όσον αφορά στους άνδρες, το πρόβλημα μπορεί να σχετίζεται με τη μεταφορά του σπέρματος (εκσπερμάτιση) ή με την παραγωγή του, που είναι και το συνηθέστερο. Μερικοί άνδρες δεν παράγουν σπέρμα ή παράγουν πολύ λίγο από τη γέννησή τους, ενώ κάποιοι άλλοι από αιτίες όπως τραυματισμοί ή ασθένειες. Τοξίνες από το περιβάλλον, τα φυτοφάρμακα ή ο μόλυβδος, μπορεί επίσης να προκαλέσουν ολιγοσπερμία η αζωοσπερμία. Επίσης, τα ναρκωτικά και το αλκοόλ επηρεάζουν προσωρινά την ποιότητα του σπέρματος.
Ο έλεγχος του σπέρματος είναι σχετικά απλός και γίνεται με το σπερμοδιάγραμμα, με το οποίο ελέγχεται ο αριθμός, το σχήμα και η κινητικότητα των σπερματοζωαρίων. Επίσης, σε ορισμένες περιπτώσεις χρειάζεται ορμονικός έλεγχος.
Για τη γυναίκα το πρώτο πράγμα που κάνουμε είναι ο έλεγχος της ωορρηξίας, ο οποίος γίνεται με πολλούς τρόπους· από την αλλαγή της θερμοκρασίας του σώματος, την αλλαγή της υφής της τραχηλικής βλέννης, τα τεστ ωορρηξίας απο το φαρμακείο, τα επίπεδα των ορμονών στο αίμα της γυναίκας και την υπερηχογραφική εξέταση των ωοθηκών (σημειώστε ότι για να γίνει ωορρηξία, το ωοθυλάκιο πρέπει να φτάσει σε διάμετρο δύο εκατοστών). Μεγάλη σημασία έχει η ηλικία της γυναίκας, δεδομένου ότι μετά τα 35 έτη η παραγωγή ωαρίων μειώνεται σταδιακά και σταματάει με την κλιμακτήριο. Άλλο πρόβλημα γυναικείας στειρότητας είναι η απόφραξη των σαλπίγγων απο φλεγμονές, ενδομητρίωση ή χειρουργηθείσα εξωμήτρια κύηση.
Ως διαγνωστικό για τον έλεγχο της διαβατότητας των σαλπίγγων και την ανατομική ακεραιότητα των έσω γεννητικών οργάνων, χρησιμοποιούμε την υστεροσαλπιγγογραφία, η οποία είναι ακτινογραφία των σαλπίγγων μετά απο έγχυση σκιεράς ουσίας, που μας δείχνει αν είναι διαβατές οι σάλπιγγες καθώς και το σχήμα της μήτρας.
Σε ορισμένες περιπτώσεις είναι απαραίτητος ο λαπαροσκοπικός έλεγχος των έσω γεννητικών οργάνων, κατά τον οποίο ελέγχουμε και βιντεοσκοπούμε την ανατομία τους και εγχύοντας μια χρωστική ουσία βλέπουμε τη διαβατότητά τους.
Η αντιμετώπιση της υπογονιμότητας στο 85-90% είναι συνήθως φαρμακευτική (για ωορρηξία) και σπανιότερα με χειρουργείο (σφηνοειδής εκτομή ωοθηκών, αφαίρεση κύστεων, ινομυωματεκτομή, πλαστική σαλπίγγων κλπ). Αντίστοιχα, για τον άνδρα φαρμακευτική αντιμετώπιση φλεγμονών, χειρουργική αντιμετώπιση κιρσοκήλης ή σπανιότερα επεμβάσεις στον σπερματικό σωλήνα.
Σε περιπτώσεις φραγμένων σαλπίγγων ή μικρού αριθμού και χαμηλής κινητικότητας σπερματοζωαρίων είναι απαραίτητη η εξωσωματική γονιμοποίηση, κατά την οποία χρησιμοποιώντας διαφορά φάρμακα διεγείρουμε τις ωοθήκες να παράγουν πολλά ωάρια, τα οποία γονιμοποιούμε με το σπέρμα του άνδρα. Ένα, δύο ή τρία απο αυτά τα γονιμοποιημένα ωάρια τα τοποθετούμε στη μήτρα της γυναίκας παρακάμπτοντας τη σάλπιγγα, ενώ τα υπόλοιπα καταψύχονται για μελλοντική χρήση.
